قنات های ایرانی

قنات یا کاریز بزرگترین ابداع ایرانیان برای بقا در منطقه‌ای گرمسیری و خشک بوده است. این سازه‌ها نوعی شهر کانالی را در زیرزمین ایجاد می‌کنند که هم آب را در دل خود انباشته کرده و هم آب‌های سطحی را جمع‌آوری می‌کند. این آب‌ها نهایتا به سطح زمین هدایت می‌شود. خروج آب از کاریز تنها با قدرت گرانش زمین صورت می‌گیرد و نیازی به صرف انرژی دیگری ندارد. آب کاریز قطع نمی شود و علاوه بر کشاورزی، بر ساخت ساعت‌های آبی و آسیاب‌های آبی در ایران نیز کمک کرده است. کهن ریز، کال ریز، یا کهریز و یا هر آنچه نام اصلی کاریز بوده، نامی فارسی است که در مناطق شرقی ایران و آسیای میانه استفاده می‌شود. عربی شده آن همان قنات از ریشه فعل کندن آمده است. این ابداع را به دست کم سه هزار سال پیش نسبت می‌دهند. زمانی که کشاورزی در ایران رونق می‌گرفت و مردم این سرزمین به دنبال راهی برای گریز از دوره‌های خشکسالی بودند. البته هستند دانشمندانی که معتقدند کاریزها در اصل برای حفر معادن و هدایت آب‌ها به بیرون زمین جهت خشک کردن معدن و استخراج سنگها از آن ساخته شدند و بعدتر کاربردهای کشاورزی و آبی یافتند. امروزه نیز این کاریزها باقی مانده‌اند. از دل صدها سال جنگ، زلزله و آشفتگی، همچنان کاریزهای باستانی ایران در کاشان و گناباد از 2500 سال پیش حفظ شده‌اند. امروزه علاوه بر یونسکو که کاریزهای ایرانی را به عنوان میراث بشری ثبت کرده است، فائو نیز از آن به عنوان میراث نظام‌های سنتی کشاورزی یاد کرده است. سازه کاریز از حفر مادر چاه شروع می‌شده که معمولا در کوهپایه‌ها، جویبارها یا محلی که پوشش گیاهی خوبی داشته کنده می‌شده و در موازات کانال زیرزمینی تعدادی چاه دیگر حفر می‌شده که علاوه بر نقش هواگیری برای کانال زیرزمینی، به ترمیم و لایروبی‌های بعدی آن نیز کمک می کرده است.